Ήρωες και δαίμονες

 Σήμερα θα εξετάσουμε τη σχέση των ηρώων με τους δαίμονες.

Παρά τις προσπάθειες που καταβάλλει ο Ησίοδος να διαχωρίζει τους ήρωες από τους «δαίμονες», όπως τους ονομάζει, εντούτοις υπάρχουν πολλές ομοιότητες ανάμεσα στις δύο κατηγορίες.

Να πώς μας διηγείται ο Ησίοδος τη γέννηση των δαιμόνων:

«Όταν οι θεοί και οι άνθρωποι γεννήθηκαν συγχρόνως, οι ουράνιοι κάτοικοι του Ολύμπου δημιούργησαν πρώτα το χρυσό αιώνα για τους θνητούς. Την εποχή του Κρόνου, οι θνητοί ζούσαν όπως οι θεοί: δεν είχαν έγνοιες, δεν δούλευαν, δεν υπέφεραν από αρρώστιες ούτε πόνους. Ήταν δυνατοί. Μακριά από βάσανα, διασκέδαζαν συνεχώς στα συμπόσια. Πέθαιναν σαν να τους έπαιρνε γλυκός ύπνος. Όλα τα καλά φύτρωναν γύρω τους. Η γη ήταν γόνιμη και παρήγε άφθονους καρπούς. Εκείνοι ελεύθεροι και ειρηνικοί μοίραζαν τα πλούτη μεταξύ τους. Όταν η πρώτη αυτή γενιά εξαφανίστηκε με το θάνατο, οι άνθρωποι αυτοί που ονομάστηκαν γήινα πνεύματα ( δαίμονες) έγιναν προστάτες και κηδεμόνες- φύλακες των θνητών. Παρακολουθούν τις καλές ή κακές πράξεις τους και σκεπασμένοι μ’ ένα σύννεφο διατρέχουν όλη τη γη σκορπίζοντας τον πλούτο: αυτό είναι το βασιλικό προνόμιο που πέτυχαν για τον εαυτό τους»


Λόγω του συσχετισμού των ηρώων με τους δαίμονες, οι ήρωες δανείστηκαν το γνώρισμα αυτό των δαιμόνων, δηλαδή του προστάτη- πνεύματος και έγιναν αντικείμενο λατρείας. Ταυτίστηκαν ως επί το πλείστον με τους προγόνους του λαού. Τα σώματά τους είχαν ταφεί στην περιοχή τους και λόγω της πεποίθησης που επικρατούσε ότι η ψυχή δεν εγκαταλείπει το σώμα, οι ήρωες- θεϊκοί νεκροί διατηρούσαν στενούς δεσμούς με τη γη που σκέπαζε τα οστά τους. Μέσα από τον τάφο αγρυπνούσαν και προστάτευαν την πόλη τους.

Έτσι κατανοούμε το χρησμό που έδωσε η Πυθία στον Σόλωνα: «Τίμα δια της λατρείας τους αρχηγούς της χώρας, τους νεκρούς, που κατοικούν στο χώμα»

Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι ήταν εδραιωμένη η πίστη ότι η ανθρώπινη ψυχή είχε μεγάλη δύναμη μετά θάνατο και όποιοι είχαν προσφέρει υπηρεσίες στην πόλη είτε την είχαν ιδρύσει είτε την είχαν οδηγήσει σε πολεμική νίκη, θεοποιούνταν.

Συχνά η ηρωοποίηση ήταν αποτέλεσμα άλλης αιτίας. Για παράδειγμα ο Πύρρος, γιος του Αχιλλέα θεωρείτο θεός στους Δελφούς, αποκλειστικά και μόνο επειδή είχε πεθάνει και ταφεί εκεί.

Οι Αθηναίοι λάτρευαν ως προστάτη τον Ευρυσθέα, που ήταν Αργείος. Για να δικαιολογήσει τη λατρεία αυτή ο Ευριπίδης παρουσιάζει επί σκηνής τον ετοιμοθάνατο Ευρυσθέα να λέει στους Αθηναίους: « Θάψτε με στην Αττική κι εγώ θα σας είμαι χρήσιμος. Μέσα στα χώματα σας θα είμαι φιλοξενούμενος προστάτης.

Η τραγωδία «Οιδίπους επί Κολονώ» στηρίζεται σε αυτή ν την πίστη. Οι Θηβαίοι κι οι Αθηναίοι διεκδικούν το σώμα ενός ανθρώπου που θα πεθάνει σε λίγο και θα γίνει θεός.
Ο ίδιος ο Οιδίποδας υπέδειξε το μέρος όπου ήθελε να ταφεί λέγοντας: «Νεκρός δε θα είμαι άχρηστος κάτοικος αυτής της χώρας. Θα σας προστατεύω από τους εχθρούς σας, θα είμαι για σας έπαλξη ισχυρότερη από χίλιους πολεμιστές, το σώμα μου θαμμένο στη γη, θα πίνει το αίμα των Θηβαίων μαχητών.
Όταν μια πόλη διέθετε μεγάλο αριθμό ονομαστών νεκρών είχε μεγάλη τύχη. Έτσι η Θήβα μιλούσε με υπερηφάνεια για τα οστά του Γηρυόνη κι η Μαντίνεια για τα οστά του Αρκάδα.

Ο Ηρόδοτος διηγείται πώς οι Σπαρτιάτες νίκησαν τους Τεγεάτες χάρις σε ένα κόλπο με το οποίο πήραν τα οστά του Ορέστη, καθώς η Πυθία τους είχε φανερώσει ότι η νίκη εξαρτιόταν από την απόκτηση των λειψάνων του Ορέστη.
Οι Αθηναίοι επίσης μόλις απέκτησαν ισχύ, φρόντισαν να μεταφέρουν τα οστά του Θησέα από τη Σκύρο και να ιδρύσουν ναό προς τιμή του.
Ρ.Τ

Εικόνα:Η Αντιγόνη συνοδεύει τον Οιδίποδα έξω από τη Θήβα (1842), Charles Francois Jalabeat

The Mythologists

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ