Ρεμπετολογία Σε ποιό Πανεπιστήμιο διδάσκεται;

Κάπου εκεί στο λιμάνι του Πειραιά, αρχές 20ου αιώνα, σ’ ένα καφενείο με λιγοστές ξύλινες καρέκλες, γύρω από ένα μαγκάλι, έχει μαζευτεί το “περιθώριο” της περιοχής.

“Περιθώριο”, εντός και εκτός φυλακής, που καπνίζει τούρκικο ναργιλέ και αργόσυρτα εκτελεί τον αυτοσχέδιο χορό των ‘Ζεϊμπέκηδων’, υπό τους ήχους του μπουζουκιού - «πανδουρίς» στους Βυζαντινούς χρόνους και «ταμπουράς» στις διηγήσεις του Μακρυγιάννη.

“Ανυπότακτοι”, “Αντάρτες” ή αλλιώς ρεμπέτες τραγουδούν τα μόρτικα, τα μουρμούρικα, τα κουτσαβάκικα. Ως άνθρωποι εργατικών συνοικιών προσπαθούν να μελοποιήσουν με συνθηματικό λεξιλόγιο τη φτώχεια τους, να την ενώσουν και έτσι να την εξωραΐσουν, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να ’βγάλουν τη μέρα τους.

Κάπως έτσι γεννήθηκε το ρεμπέτικο ... ως απόηχος δηλαδή της βασανισμένης ζωής των ανθρώπων της εποχής!

Το μπουζούκι στους τεκέδες τους υποκόσμου πολεμήθηκε από τα βιολιά στα σαλόνια της αριστοκρατίας. Απαγορευμένα ακούσματα, με τόση όμως αλήθεια στο στίχο και στη μελωδία. Πρόκειται στην ουσία για κοινωνικά τραγούδια που ξεκίνησαν ως ύμνοι στη μαγκιά, στο χασίς, στην πορνεία και μεταλλάχθηκαν σε ύμνους της ξενιτιάς, της αντίστασης, της απελευθέρωσης.

Σ’ αυτήν ακριβώς την περίοδο της κατοχής μεγαλούργησε και ο Τσιτσάνης, έχοντας στο πλευρό του σπουδαίες γυναικείες φωνές. Τότε ήταν που έβγαλαν στο πάλκο γυναίκες για να προσελκύσουν στα ρεμπετάδικα όχι μόνο άνδρες, αλλά και οικογένειες.

Τότε, λοιπόν, εμφανίστηκε και η Στέλλα Χασκήλ ή αλλιώς Εστερλίτα η Σαλονικιά!

Την ξεχωρίζω από τις υπόλοιπες, καθώς δεν επένδυσε σε ομορφιά και χάρη, αλλά σε φωνή και μόνο φωνή. Με παντελή έλλειψη θεατρινισμού επί σκηνής και λικνισμάτων εκτός σκηνής, κατάφερε να κερδίσει τον σεβασμό όλων των ανδρών του χώρου. Αυτό από μόνο του λέει πολλά!

Σοβαρή και μετρημένη, τραγουδούσε μ’ αυτόν τον ιδιαίτερα οξύ λαρυγγικό τρόπο που είναι αδύνατον να την ξεχάσεις. Ένα γάργαρο, καθαρό μέταλλο που μεταφέρει σκέψεις και συναισθήματα. Τίποτα το περιττό και φτιασιδωμένο ... που θέλει να σου αποσπάσει την προσοχή από την ουσία της μουσικής.

Και ενώ έφυγε πολύ νωρίς απ’ τη ζωή, σε ηλικία μόλις 36 χρόνων, πρόλαβε να τραγουδήσει με μοναδικό κατά τη γνώμη μου τρόπο και το «Ακρογιαλιές – Δειλινά» ... ένα ταξίδι του νου, ένα άφημα της ψυχής!

Ένα τραγούδι, βασισμένο σ’ ένα τετράστιχο που βρήκε τυχαία ο Τσιτσάνης στο σπίτι της Θεσσαλονικιάς ποιήτριας Ανθούλας Σταθοπούλου-Βαφοπούλου, που γράφει:

“Μπορεί να με πλανέψουν κι άλλες
ακρογιαλιές και δειλινά,
κι αγάπες ναύρω πιο μεγάλες,
σκλάβα σ’ αυτές παντοτινά”

Το ρεμπέτικο, σε όλες τις εκφάνσεις του - εξευγενισμένες και μη - εκφράζει απολύτως τον δυσβάσταχτο πόνο και την αναπόφευκτη κακομοιριά της εποχής. Ως εκ τούτου, θα έπρεπε να χαίρει τουλάχιστον ενός υποτυπώδους σεβασμού ακόμη και από εκείνους που αντιμάχονται την αξία του.

Δε γίνεται να μην εκτιμάς ένα άκουσμα που προκύπτει ως έκφραση πόνου και στενοχώριας. Δε γίνεται να μην αναγνωρίζεις τη σπουδαιότητα ενός ακούσματος που κουβαλάει τόσες ιστορίες ακούσιας θλίψης και δυστυχίας.

Δε γίνεται ... γιατί απλά, θέλοντας ή μη, είμαστε η συνέχεια αυτών των γενεών και ως συνέχεια η απόρριψή τους θα σημάνει άρνηση της ίδιας μας της ταυτότητας. Εξάλλου, όταν οι ιστορικές συνέχειες διαρρηγνύονται, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα επανάληψης της ιστορίας!

31 Ιανουαρίου 1949 ο συνθέτης Μάνος Χατζιδάκις στα πρώτα του βήματα σε διάλεξη για το ρεμπέτικο, στο «Θέατρο Τέχνης» του Καρόλου Κουν, είπε χαρακτηριστικά:.

“...Λοιπόν δε νομίζω πως ο σνομπισμός αυτός γύρω από το ρεμπέτικο τραγούδι είναι δυνατό να μας σταθεί εμπόδιο για να κοιτάξουμε προσεκτικά την αξία του και ν’ αγαπήσουμε την αλήθεια και τη δύναμη που περιέχει. Αυτά τα τραγούδια είναι τόσο κοντινά σε μας και σε τέτοιο σημείο δικά μας...” 

Ο γνωστός λαογράφος Ηλίας Πετρόπουλος έγραψε πως “...η Ρεμπετολογία, σαν ανύπαρκτη επιστήμη, δε διδάσκεται σε κανένα Πανεπιστήμιο...”.

Και αυτό γιατί το ρεμπέτικο τραγούδι δεν μπορεί να αναλυθεί με προσεγγίσεις επιστημονικού τύπου και να επεξηγηθεί με την αποστασιοποιημένη σε ψυχικό απόθεμα σκέψη ενός ερευνητή. 

Το ρεμπέτικο είναι από μόνο του ένα συναίσθημα που απαιτεί να το βιώσεις και όχι να το εξετάσεις με μεγεθυντικό φακό. Απαιτεί να ΘΕΛΗΣΕΙΣ να αισθανθείς και να συμπονέσεις. Να ΘΕΛΗΣΕΙΣ να τρυπώσεις στην ιστορία και να αφεθείς στο ταξίδι της. Να ΘΕΛΗΣΕΙΣ να αποδεχτείς το παρελθόν σου και να δεις μέσα από άλλα μάτια ... άλλες εικόνες.

Μουσική δεν είναι μόνο η διασκεδαστική επιφανειακότητα της στιγμής, αλλά και οι θύμησες από τα παλιά που φέρνουν λίγο κλάμα... Δεν είναι κακό!

Το κλάμα είναι κάθαρση και ανάταση! 

macroskopio

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ