Τι ξέρετε για τη σβάστικα;

Η σβάστικα, ως δεξιόστροφος (卍) ή ως αριστερόστροφος (卐) αγκυλωτός σταυρός, είναι ένα πανάρχαιο σταυροειδές σύμβολο. Αποτελεί ιερό σύμβολο του Ινδουϊσμού, του Βουδισμού και του Ζαϊνισμού ενώ συναντάται και σε πολλούς άλλους πολιτισμούς, όπως της Αρχαίας Ελλάδας, της Περσίας και των ιθαγενών της Βόρειας Αμερικής της προκολομβιανής περιόδου, καθώς και των αρχαίων Νορβηγικών φυλών (Βίκινγκ).

Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα η αριστερόστροφη σβάστικα συνδέθηκε με το Ναζισμό, εξαιτίας της χρήσης του συμβόλου στη ναζιστική Γερμανία. Το γεγονός αυτό είχε ως συνέπεια το σύμβολο να έχει μετατραπεί για πολλούς, κυρίως στη Δύση, σε ταμπού. Η αρνητική αυτή νοηματοδότησή του από το Ναζισμό και έπειτα επισκίασε την αρχαιότερη σημασία του συμβόλου, η οποία σχετίζεται μεταξύ άλλων με το ρου της ζωής, τον χρόνο, τη σπορά, την παθητική προστασία, την καλοτυχία, την επιτυχία, την ευημερία κοκ.

Ιστορία

Ο αγκυλωτός σταυρός έχει μακρά ιστορία καθώς φαίνεται να χρησιμοποιείται για πρώτη φορά στη νεολιθική Ινδία ενώ στην Ευρώπη εμφανίζεται σε χειροποίητα αντικείμενα από τους προ-χριστιανικούς ευρωπαϊκούς πολιτισμούς. Στην αρχαιότητα, ο αγκυλωτός σταυρός χρησιμοποιήθηκε εκτενώς από τους Ινδο-άρειους, τους Χετταίους, τους Κέλτες και τους Έλληνες.

Ειδικότερα, ο αγκυλωτός σταυρός είναι ένα ιερό σύμβολο του Ινδουισμού, του Βουδισμού και του Ζαϊνισμού - θρησκειών με δισεκατομμύρια πιστούς παγκοσμίως - που καθιστούν τον αγκυλωτό σταυρό ευρέως διαδεδομένο τόσο στην ιστορική όσο και στη σύγχρονη κοινωνία.

Το σύμβολο της σβάστικας χρησιμοποιήθηκε εκτενέστατα και στην αρχαία Ελλάδα ως σύμβολο του Δία. Πολλές αρχαίες Ελληνίδες ιέρειες έκαναν τατουάζ με τον τετραγγυλωτό σταυρό μαζί με το τετρασκέλιον. Το σύμβολο υπάρχει επίσης σε πολλά αρχαία ελληνικά αρχιτεκτονικά σχέδια και ως διακοσμητικό σχέδιο σε τοίχους, αγγεία, ψηφιδωτά, ρούχα, αγκράφες, πανοπλίες, κράνη κ.α.

Στο δυτικό κόσμο, το σύμβολο αναβίωσε μετά από τις αρχαιολογικές ανασκαφές του Σλήμαν στα τέλη του 19ου αιώνα, ο οποίος ανακάλυψε το σύμβολο στην περιοχή της αρχαίας Τροίας και το συνέδεσε με τις αρχαίες μεταναστεύσεις των πρώτων Ινδοευρωπαίων. Το συνέδεσε επίσης με τις παρόμοιες μορφές που βρέθηκαν σε αρχαία δοχεία στη Γερμανία και θεωρητικολόγησε ότι ο αγκυλωτός σταυρός ήταν ένα “σημαντικό θρησκευτικό σύμβολο των μακρινών προγόνων μας”, και ότι συνδέει τους Γερμανικούς, Ελληνικούς και Ινδο-Ιρανούς πολιτισμούς.

Η εργασία του Σλήμαν συνδυάστηκε με κινήματα, για τα οποία ο αγκυλωτός σταυρός ήταν ένα σύμβολο της “αρίας” ταυτότητας. Μετά από την υιοθέτησή του από τους ναζί του Χίτλερ, ο αγκυλωτός σταυρός έχει συνδεθεί με το Ναζισμό, το Φασισμό, το ρατσισμό, τη βία, τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο και το Ολοκαύτωμα. Ο αγκυλωτός σταυρός παραμένει μέχρι σήμερα ένα κύριο σύμβολο των νεοναζί ενώ χρησιμοποιείται συχνά από τις ομάδες ενεργών στελεχών για να δηλώσουν το ναζιστικό προσανατολισμό τους.

Προέλευση

Η έντονη παρουσία του αγκυλωτού σταυρού εξηγείται εύκολα αν υποθέσουμε ότι είναι μια πολύ απλή σχεδιαστική μορφή που ανακαλύφτηκε ανεξάρτητα και κατά τύχη σε διάφορες κοινωνίες όταν οι άνθρωποι ασχολήθηκαν με το πλέξιμο καλαθιών, αφού το σχήμα του αγκυλωτού σταυρού δημιουργείται επανειλημμένα από τις βέργες των καλαμιών όταν πλέκεται ένα καλάθι.

Άλλες θεωρίες εικάζουν κάποια σύνδεση των πολιτισμών ή ζητούν μια εξήγηση σύμφωνα με τη θεωρία της κοινής συναίσθησης του Καρλ Γιουνγκ. Επίσης, έχουν γίνει εικασίες για το πώς ο αγκυλωτός σταυρός μεταφέρθηκε στη Βόρεια Αμερική από έναν αρχαίο ναυτικό πολιτισμό στην Ευρασία.

Μια άλλη εξήγηση προτείνεται από τον Καρλ Σαγκάν στο βιβλίο του με τίτλο “Ο Κομήτης”. Ο Σαγκάν αναπαράγει ένα αρχαίο κινεζικό χειρόγραφο (Το μεταξένιο βιβλίο) που παρουσιάζει ποικιλίες ουρών κομητών. Οι περισσότερες ουρές είναι παραλλαγές της απλής ουράς κομητών, αλλά στην τελευταία απεικόνιση ο πυρήνας ενός κομήτη έχει τέσσερα πύρινα σκέλη που σχηματίζουν έναν αγκυλωτό σταυρό. Ο Σαγκάν προτείνει ότι στην αρχαιότητα ένας κομήτης μπορεί να είχε πλησιάσει τόσο κοντά στη Γη, ώστε να έγινε ορατός σε όλα τα μέρη του κόσμου κι έτσι να υιοθετήθηκε ταυτόχρονα από πολλούς πολιτισμούς.

Αξίζει να σημειωθεί πως ο αγκυλωτός σταυρός συχνά ταυτίζεται και αντιμετωπίζεται παράλληλα και από κοινού με τον απλό σταυρό ή τον αρχαιοελληνικό μαίανδρο ως παραλλαγή ή μετεξέλιξη του πρώτου και ως παραλλαγή ή πρόγονος του δεύτερου.

Αρχαιολογικά ευρήματα

Την πιο πρόωρη αλλά και συχνή χρήση των μοτίβων αγκυλωτού σταυρού στην αρχαιότητα τη βρίσκουμε στην νεολιθική εποχή σε ένα και μοναδικό παλαιολιθικό χειροποίητο αντικείμενο που περιέχει αυτό το σύμβολο. Το σύμβολο βρέθηκε μετά από ανασκαφές στην επαρχία του Κουζεστάν του Ιράν και ως τμήμα του “χειρογράφου Vinca” της νεολιθικής Ευρώπης της 5ης χιλιετίας π.Χ.

Στην πρώιμη εποχή του χαλκού, εμφανίζεται στην αγγειοπλαστική που βρίσκεται στο Sintashta της Ρωσίας. Άλλα παρόμοια σύμβολα εμφανίστηκαν επίσης την εποχή του χαλκού και του σιδήρου σε σχέδια του βόρειου Καύκασου (στον πολιτισμό Koban), και του Αζερμπαϊτζάν, καθώς επίσης και των Σκυθών και Σαρματών. Σε όλους αυτούς τους πολιτισμούς, το σύμβολο του αγκυλωτού σταυρού δεν εμφανίζεται να καταλαμβάνει οποιαδήποτε χαρακτηρισμένη θέση ή σημασία, αλλά εμφανίζεται ως απλώς μια μορφή μιας σειράς παρόμοιων συμβόλων ποικίλης πολυπλοκότητας.

Στην προ-Χριστιανική Ευρώπη και σε λαϊκές δοξασίες έχουν βρεθεί πάρα πολλά δείγματα χρήσης της σβάστικας σε αντικείμενα αρχαίας ελληνο-ρωμαϊκής τέχνης, όπως σε ρούχα, αγκράφες, πανοπλίες, αγγεία, αλλά και σε ακολουθίες μαιάνδρων. Στους αρχαίους Έλληνες το σύμβολο ήταν γνωστό ως Γαμμάδιον.

Οι αρχαίοι Γερμανικοί λαοί χρησιμοποιούσαν το ίδιο σύμβολο αποκαλώντας το Fylfot και λεγόταν ότι συμβόλιζε το σφυρί του θεού Θωρ, και ίσως και τον Ηλιακό Τροχό, ο οποίος αποτελεί αρχαίο προ-χριστιανικό σύμβολο που απαντάται σε όλη την Ευρώπη.

Το σύμβολο του αγκυλωτού σταυρού, αυτή τη φορά με οχτώ σκέλη, συναντάται και στις προ-χριστιανικές Σλαβικές παραδόσεις με την ονομασία Kolovrat. Αρχικά παρουσιάστηκε σε Υποδουνάβιες περιοχές (Βλαχία και Μολδαβία), όπου οι Σλάβοι είχαν επαφές με τους Σαρμάτες. Για τους Σλάβους το σύμβολο αντιπροσώπευε τη δύναμη του Ήλιου και της φωτιάς, και αποκαλούνταν “Τροχός του Σβαρόγ”, και χρησιμοποιούνταν τόσο για διακόσμηση, όσο και για θρησκευτικές τελετές.

Στους αρχαίους Φίννους είχε παρατηρηθεί το σύμβολο σε τελετουργικά τύμπανα των Σάμι σαμανών πολύ πριν εγκαθιδρυθεί ο Χριστιανισμός. Στη Φινλανδία χρησιμοποιείται ακόμη και τώρα σαν διακοσμητικό αλλά και σύμβολο της Φινλανδικής Πολεμικής Αεροπορίας και ονομάζεταιΤουρσαανσύνταν ή Μουρσουνσύνταν.

Τέλος, ένα σχετικό σύμβολο που παρουσιάζεται στην Αρχαία Ελλάδα αλλά και σε όλη την Ευρώπη της Εποχής του Ορείχαλκου είναι και το Τρίσκελον.

Τέχνη και Αρχιτεκτονική

Ο αγκυλωτός σταυρός είναι συχνό μοτίβο σχεδίου στη σύγχρονη αρχιτεκτονική και σε έργα τέχνης στην Ινδία καθώς επίσης και στην αρχαία δυτική αρχιτεκτονική, αφού τον συναντάμε συχνά σε μωσαϊκά, ανάγλυφα και άλλα έργα τέχνης σε όλο τον αρχαίο κόσμο.

Η αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική και τα σχέδια ιματισμού είναι συχνά διακοσμημένα με το επαναλαμβανόμενο μοτίβο του αγκυλωτού σταυρού συχνά συνδυασμένο και με μαιάνδρους. Τα σχετικά σύμβολα στην κλασική δυτική αρχιτεκτονική περιλαμβάνουν το σταυρό, το τρίποδο, ή το τρισκελές και την στρογγυλεμένη σβάστικα.

Στην κινεζική, κορεατική, και ιαπωνική τέχνη, ο αγκυλωτός σταυρός βρίσκεται συχνά ως τμήμα ενός σχεδίου επανάληψης. Ένα κοινό σχέδιο, αποκαλούμενο Sayagata στα ιαπωνικά, περιλαμβάνει αριστερά και δεξιά αγκυλωτούς σταυρούς που είναι συνδεδεμένοι από γραμμές.

Το σύμβολο αγκυλωτών σταυρών βρέθηκε σε πολλά από τα ερείπια της αρχαίας Τροίας και σε μερικά από τα μωσαϊκά στην Πομπηία.

Στην αρχαία Ελληνική τέχνη και την αρχιτεκτονική, καθώς και στην Ρομανική και Γοτθική τέχνη της δύσης, οι απομονωμένοι αγκυλωτοί σταυροί είναι σχετικά σπάνιοι ενώ ο αγκυλωτός σταυρός βρίσκεται συχνότερα ως επαναλαμβανόμενο στοιχείο σε μωσαϊκά και σε πεζούλια. 

Ο αγκυλωτός σταυρός αντιπροσώπευσε συχνά τη διαρκή κίνηση, που απεικονίζει το σχέδιο ενός περιστρεφόμενου ανεμόμυλου ή νερόμυλου σε μωσαϊκά στο πάτωμα του καθεδρικού ναού της Αμιένης στην Γαλλία.

Μπορντούρες με συνδεδεμένους αγκυλωτούς σταυρούς ήταν ένα συνηθισμένο αρχιτεκτονικό μοτίβο και στην αρχαία Ρώμη και συναντάται ακόμα και σε πιο πρόσφατα κτήρια ως νεοκλασικό στοιχείο όπου τα πλαίσια των αγκυλωτών σταυρών είναι μια μορφή μαιάνδρου.

Αγκυλωτοί σταυροί έχουν βρεθεί επίσης στην αγγειοπλαστική σε αρχαιολογικές ανασκαφές στην περιοχή του αρχαίου Kush. Αγκυλωτοί σταυροί βρέθηκαν και στην αγγειοπλαστική στους ναούς Gebel Barkal καθώς επίσης και σε ανασκαφές στους λαούς της ομάδας Χ.

Η Laguna Bridge στην Yuma της Αριζόνας που χτίστηκε το 1905 από το αμερικάνικο Reclamation Department είναι διακοσμημένη με αγκυλωτούς σταυρούς.

Αμερικάνικοι λιθογράφοι του 1900 συνήθιζαν να τυπώνουν στο χαρτί μια κορνίζα από αγκυλωτούς σταυρούς και δημιούργησαν έντονο θέμα συζήτησης το 1937 όταν εμφανίστηκαν σε δείγματα εκλογικών ψηφοδελτίων στο Passaic του Νιου Τζέρσεϋ. Ο λιθογράφος αποκρίθηκε ότι «έχει χρησιμοποιήσει τα εμβλήματα αγκυλωτών σταυρών για κορνίζα σε ψηφοδέλτια πολύ πριν ο κόσμος μάθει τον Χίτλερ».

Ακόμα και διακοσμητικά πήλινα κεραμίδια με αγκυλωτούς σταυρούς έχουν βρεθεί σε πολλά μέρη του κόσμου συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών στις αρχές του 20ού αιώνα.

Συμπεράσματα

Ο αγκυλωτός σταυρός ή σβάστικα είναι ένα πανάρχαιο σύμβολο που εμφανίζεται σχεδόν παράλληλα με την εμφάνιση του απλού σταυρού. Το γεγονός πως εμφανίζεται σε διαφορετικά σημεία του πλανήτη και σε ευρήματα διαφορετικών εποχών δε σημαίνει αυτομάτως πως οι πολιτισμοί που χρησιμοποίησαν το ίδιο σύμβολο σχετίζονται με οποιονδήποτε τρόπο μεταξύ τους.

Οι πιο ικανοποιητικές υποθέσεις σχετικά με τη γένεση του αγκυλωτού σταυρού  μέχρι στιγμής είναι η θεωρία της απλότητας του συμβόλου και η υπόθεση του Σαγκάν ενώ δεν απορρίπτεται και η θεωρία πως κάποιοι άνθρωποι μπορεί και να ταξίδεψαν από το ένα μέρος στο άλλο σε διαφορετικές εποχές.

Η σύνδεση του αγκυλωτού σταυρού με το Ναζισμό και ό,τι αυτός συνεπάγεται “αδικεί” τη μακρά προϊστορία του συμβόλου και σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα μπορεί να δημιουργεί και παρερμηνείες. Ο αγκυλωτός σταυρός δεν είναι μόνο ναζιστικό σύμβολο, ωστόσο δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε το γεγονός πως  νεοναζιστικές οργανώσεις ανά τον κόσμο χρησιμοποιούν το ίδιο σύμβολο ή παραλλαγές του. Δυστυχώς οι διφορούμενες ερμηνείες συμβόλων όπως ο Σταυρός, ο δεξιόστροφος ή αριστερόστροφος Αγκυλωτός Σταυρός, η τετραγωνισμένη ή στρογγυλεμένη Σβάστικα, ο Μαίανδρος, το Γαμμάδιον, το Τρίσκελον, το Fylfot, το Kolovrat, το Τουρσαανσύνταν ή Μουρσουνσύνταν, η Sayagata κ.α. είναι αναπόφευκτες και γι’ αυτόν τον λόγο επιβάλλεται να γνωρίζουμε την ιστορία τόσο του συμβόλου, όσο και αυτού που το χρησιμοποιεί. 

Σύνδεσμοι

Βικιπέδια

Wikipedia

Art of Wise

Svaticross

Επιμέλεια, Διορθώσεις & Συμπεράσματα: Arkan

Πηγή: Wikipedia

thearkanproject

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ