ΕΘΙΜΑ ΚΑΙ ΤΥΠΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΕΚΡΟΥΣ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ: Όσα θα θέλατε να μάθετε

Τι είναι θάνατος ; υπάρχει κανείς που θα μπορούσε να απαντήσει με σιγουριά σ΄ αυτήν την ερώτηση ; Κανένας δεν γύρισε από το βασίλειο του θανάτου για να μας περιγράψει και να διηγηθεί αυτά που είδε κι αυτά που μπόρεσε να αντιληφθεί.


Και με ποια ματιά θεώρησης ; αυτής του ζωντανού όντος ; του αποβιώσαντος ; της ιδίας αντίληψης; των γνώσεων, και του επιπέδου μόρφωσης ; του γεωγραφικού χώρου που ζει ; ή τέλος του θρησκευτικού δόγματος που ακολουθεί ; Πού είναι λοιπόν η αλήθεια και που το ψέμα ;
γιατί είναι επιρρεπής στις σύγχρονες παρηγορητικές θρησκείες ; γιατί πιστεύει στην συνέχεια ; γιατί με την φαντασία του, ή με την παράδοση (το είθισται), δημιούργησε έναν άλλο αθέατο- άυλο κι άγνωστο κόσμο ;


Το τέλος της ύπαρξης, το τέλος της ζωής και η αρχή μιας άλλης άγνωστης, έγινε με την πίστη, τις δοξασίες, τις θεωρίες, και την φιλοσοφία «υπαρκτή πραγματικότητα». 

Έτσι όπως λειτουργεί ο κόσμος των ζωντανών με νόμους και κανόνες, με δικαστές και τιμωρούς, με τον ίδιο τρόπο θα πρέπει να λειτουργεί και αυτή η άγνωστη ζωή. Αντιλαμβανόμαστε, ότι με το σύστημα των κανόνων δικαιοσύνης που θέσπισαν διαχρονικά οι κοινωνίες, δεν έλυσαν όλα τα προβλήματα. 

Εκατομμύρια άνθρωποι θεωρούν ότι αδικήθηκαν, άλλοι ότι δεν ανταμείφθηκαν για όσα έχουν κάνει για τον εαυτό τους και το κοινωνικό σύνολο, άλλοι τιμωρήθηκαν με τους τότε ισχύοντες νόμους, οι οποίοι καταργήθηκαν στη συνέχεια. Γεννιούνται τόσα αναπάντητα ερωτήματα και προβληματισμοί, ώστε και αν δεν υπήρχε ο κόσμος των νεκρών θα έπρεπε να τον κατασκευάσουμε ! 
 
Η ανταμοιβή και τιμωρία όμως που θα λειτουργεί επιτέλους δίκαια στον Άδη, «τροφοδοτείται» από τον κόσμο των ζωντανών και εξαρτάται από αυτόν. Από την στιγμή της γέννησης του ανθρώπου ξεκινά και η πορεία του στον θάνατο. Η σύνδεση του πάνω κόσμου με τον κάτω, είναι ουσιαστική και συνεχής. Η διαφορετικότητα των κόσμων, δεν σημαίνει οριστική αποκοπή. Τα μνημόσυνα, οι προσφορές, οι σπονδές, η απόδοση τιμών, ακόμη και η αγιοποίηση και η έκκληση διαμεσολάβησης για βοήθεια, συντείνουν στην αδιάλειπτη «συνέχεια και συνεργασία».


Ο φόβος του θανάτου στους ανθρώπους είναι σχεδόν καθολικός. Είναι φανερό ότι ενώ στο νεκρό σώμα οι ζωντανοί αποδίδουν τιμές, είναι αυτοί οι ίδιοι που βιάζονται να απαλλαγούν από αυτό, καίγοντας το, θάβοντας το, ή τεμαχίζοντας το, ή συντηρώντας το, ανάλογα με την επικρατούσα συνήθεια, τα ήθη και τα έθιμα που υπάρχουν στη δική τους κοινωνία..


Η δύση είναι κατά τι περισσότερο αδιάφορη και ψυχρή με τον θάνατο, από ότι η ανατολή, ή ακόμη οι κοινωνίες παρελθόντων αρχαίων πολιτισμών.


«Ένδυμα» ψυχής το σώμα κατά τους Πλατωνικούς, «όχημα», «δοχείο» για άλλους και σε αυτό συμπίπτουν όλες οι θρησκείες και οι φιλοσοφίες των λαών. Τι γίνεται στο νεκρό σώμα; αποδομείται σε ιχνοστοιχεία και επιστρέφει στο ορυκτό βασίλειο, το οποίο εν ζωή το είχε ανάγκη για να λαμβάνει ενέργεια.


 Η ύπαρξη στη ζωή οφείλεται σε πύκνωση στοιχείων τα οποία χρησιμοποιούν… ως καύσιμο την βιοενέργεια (πυρ ζωής). Η γη μας θρέφει και εμείς με την σειρά μας την τρέφουμε διαλυόμενοι μετά τον θάνατό μας. Ο αιθέρας – ψυχή, όταν υπάρξουν κατάλληλες συνθήκες επαναπυκνούται, επαναγεννώμενος σε νέο ένδυμα, ώστε να βιώσει εμπειρίες στην προοπτική τελείωσης της εξελικτικής διαδικασίας. Το σώμα παράγει ενέργεια τροφοδοτώντας την ψυχή, η οποία εξαρτάται από το δοχείο όπου είναι «φυλακισμένη» και την συντηρεί. 

Το σώμα μας το αγαπούμε, το περιποιούμαστε, το καλλωπίζουμε, το θρέφουμε, το προφυλάσσουμε με ενδύματα, το διατηρούμε καθαρό, το γιατρεύουμε κ.λπ. Αυτές οι αυτονόητες ενασχολήσεις, μας δένουν μαζί του απόλυτα, γι αυτό και δεν συμβιβαζόμαστε με τον θάνατο και το χαμό του.


Γεννάται ένα ανάποδο ερώτημα «μήπως αντίστοιχα για τους νεκρούς (σε όποια διάσταση κι αν βρίσκονται) υπάρχει ο φόβος της ζωής» ;

Οι ζωντανοί φοβούνται τον θάνατο επειδή είναι κάτι το άγνωστο, αφού δεν γνωρίζουν το τι συμβαίνει στην άλλη πλευρά. Ο κάθε λαός υποθέτει ανάλογα με την παιδεία του, τον πολιτισμό και την θρησκεία του τον λεγόμενο «κάτω κόσμο». Και η ζωή ενώ είναι γνωστή για κείνον που βρίσκεται στον κόσμο των νεκρών (έζησε και πέθανε), δεν φαίνεται να είναι γνωστός ο Άδης για τους ζώντες. Και τα δυο είναι λοιπόν επίφοβα. Τελικά πιο είναι το χειρότερο ; 

Αν υπήρχε η εμπειρία του θανάτου ταυτόχρονα με την ζωή, θα ήμασταν δίκαιοι στην όποια γνώμη. Το ένα αποκλείει το άλλο και έτσι απλώς ερμηνεύουμε ή κάνουμε εικασίες. Όμως φτάσαμε σαν ζωντανοί να θεωρούμε την εικασία ως πραγματική, στηρίζοντας τον τρόπο ζωής σε κάτι που δεν έχουμε απτές αποδείξεις και αυτό επειδή σαν θνητοί θέλουμε την συνέχεια, πολλούς τους ικανοποιεί αυτή η προοπτική και την δέχονται ανεπιφύλακτα.


Μερικοί που υποφέρουν στην ζωή τους από βάσανα, προβλήματα, ανίατες ασθένειες προτιμούν τον θάνατο, τον θέλουν ως λυτρωτή των δεινών και τον θεωρούν καλλίτερο από τη ζωή. Ακόμη αυτοί που θυσιάζουν την ζωή τους για ιδανικά : πατρίδα, οικογένεια, ελευθερία κ.λπ. αισθάνονται ευτυχισμένοι για τον σκοπό που θυσιάστηκαν. Εκείνοι πάλι, που επιδιώκουν την ευθανασία σαν έσχατη λύση λύτρωσης του πόνου δέχονται θεληματικά τον θάνατο –λυτρωτή. 

Το πένθος ταιριάζει λέμε στο θηλυκό, γιατί ; επειδή κι αυτό είναι πάθος και η ασθενής ευαίσθητη φύση υποκύπτει εύκολα συναισθηματικά. Αντίθετα στους άνδρες, και μάλιστα στους πεπαιδευμένους δεν ταιριάζει το πένθος, γιατί είναι χαρακτηριστικό των αδυνάτων οι οποίοι και το συντηρούν. Η παρατεταμένη θλίψη γίνεται ψυχική αρρώστια όπως και η παθητική μοιρολατρική αποδοχή του τέλους.

Γιατί κρίνουμε λοιπόν τον θάνατο ως κακό αφού δεν γνωρίζουμε τίποτα ;


Οι σύγχρονες μονοθεϊστικές θρησκείες διδάσκουν και προετοιμάζουν για τον θάνατο. Δηλαδή οι πιστοί τους ζουν… για να πεθάνουν. Οι αρχαίοι Έλληνες πέθαιναν για την ζωή, πιστεύοντας στον κύκλο -γέννηση-θάνατος-γέννηση.


Το απόλυτο σκοτάδι για τον Άδη, είναι φως μυστηρίου. Σε όλους σχεδόν προκαλεί φόβο, γιατί αχρηστεύει μια καίρια αίσθηση. Η ημέρα χαλαρώνει τις αισθήσεις, το σκοτάδι τις έχει σε εγρήγορση -επιφυλακή.


Χωρίς την νύκτα δεν θα βλέπαμε τον έναστρο ουρανό. Το σκοτάδι καλύπτει όλες τις ασχήμιες, όλες τις ατέλειες, φέρνει ένα είδος ισότητας, το φως αποκαλύπτει τα πάντα.


Η ριζωμένη πίστη σε θρησκεία –δόγμα ακόμα και σε εθιμικούς κανόνες και πολιτικές δύσκολα αποβάλλονται, διότι αποτελούν πλέον πεποίθηση δικαίου. 

Οι άνθρωποι επειδή δεν θέλουν να τους ξεχάσουν, προσπαθούν να αφήσουν κάτι να τους θυμούνται, έχοντας την ψευδαίσθηση ότι η αναφορά του ονόματός των τους δίνει λίγη αθανασία. Επενδύουν σε δράσεις (μνημεία, γραπτά, πλούτο) για να τους μνημονεύουν οι μελλοντικές γενιές.


Για το νεκρό οι αρχαίοι τοποθετούσαν στην είσοδο του σπιτιού κλαδί από κυπαρίσσι, τον στόλιζαν με λουλούδια, ενώ έκαιγαν θυμιάματα και αρωματικά φυτά. 

Οι προσερχόμενοι συγγενείς για τα συλλυπητήρια, έπλεναν τα χέρια τους στην είσοδο και έξοδο με θαλασσινό νερό, για εξαγνισμό. Το πένθος κρατούσε δυο ημέρες και την ένατη ημέρα μαζεύονταν στον τάφο φέρνοντας λουλούδια και μύρα. Στο χρόνο πάνω έκαναν το ετήσιο μνημόσυνο. Τα νεκροταφεία ήταν δεντροφυτεμένα από κυπαρίσσια και μυρτιές. Στρογγυλά αρτοσκευάσματα γλυκά στην γεύση, ήταν οι προσφορές των αρχαίων (όπως και σήμερα).


Συνήθιζαν με γοερές κραυγές να θρηνούν τους νεκρούς εξωτερικεύοντας τον πόνο, ενώ οι νόμοι απαγόρευαν να θρηνούν τα νεκρά παιδιά. Συνηθιζόταν δε να αποδίδουν τον τελευταίο ασπασμό. Ο Πλούταρχος διδάσκει την τέχνη της «αλυπίας», θα ήταν καλύτερα να λέγεται : τέχνη της αθρηνίας.
Μυούμενος ο Αντισθένης στα Ορφικά, όταν ο ιερέας του είπε πως οι μυημένοι απολαμβάνουν στον Άδη απάντησε : «Δηλαδή τι, δεν πεθαίνεις ;»


ΤΡΟΠΟΙ ΤΑΦΗΣ

 
Στην Πρωτογεωμετρική περίοδο (12ος πχ αιώνας), έχουμε κυρίως καύσεις νεκρών (αποτεφρώσεις). Μέχρι τον 8ο αιώνα οι καύσεις κυριαρχούν ως πρακτική, ενώ καταργούνται ολίγον κατ ολίγον, για να φθάσουν στα κλασσικά χρόνια να είναι περίπου το 30% των ενταφιασμών.


Ο Walter Burkert στο βιβλίο του «ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ» σε κάποιο σημείο λέγει τα εξής : «η μετάβαση προς την αποτέφρωση, ερμηνεύθηκε από τον Erwin Rohde, ως πνευματική επανάσταση, με την οποία εξουδετερώθηκε η δύναμη του νεκρού και οι ψυχές εκδιώχθηκαν από τον κύκλο των ζώντων.»


Είναι πάρα πολύ σημαντική η παράγραφος αυτή….γι αυτό και ο Burkert την συμπεριλαμβάνει στο εξαίρετο βιβλίο του. Με λίγα λόγια μας λέει το εξής : ότι πριν από τον 12ο αιώνα, είτε δεν συνηθιζόταν η αποτέφρωση, είτε δεν έχουν τη δυνατότητα οι αρχαιολόγοι, να μας πουν το πώς θάβονταν οι νεκροί, ή τέλος ότι υιοθέτησαν την αποτέφρωση για ειδικούς λόγους. Το ποιοι μπορεί να είναι οι λόγοι θα δούμε παρακάτω, αφού δούμε και άλλες παραμέτρους πριν αναλύσουμε όλη την παράγραφο.


Έχουν βρεθεί ταφές στον ίδιο τάφο στην Κρήτη, όπου συνυπάρχουν δυο νεκροί, ο ένας με αποτέφρωση και ο άλλος με ενταφιασμό όπως συνηθίζεται και σήμερα. Αυτό το γεγονός προβλημάτισε τους εθνολόγους, αλλά και τους αρχαιολόγους, γιατί να συμβαίνει. Μια σπουδαία παρατήρηση είναι ότι για τα αποτεφρωμένα οστά, τηρείται μια διαδικασία πολύ προσεκτική. 

 
Εναποθηκεύονται σε τεφροδόχο με μεγαλύτερη ευλάβεια η οποία προϋποθέτει και ανάλογο τελετουργικό και ασφαλίζονται σε περίτεχνο δοχείο. Γιατί λοιπόν αυτή η ιδιαίτερη «περιποίηση» ; Η μόνη πειστική απάντηση που μπορεί να δοθεί είναι, ότι ξεχωρίζουν διότι ήταν ξεχωριστοί εν ζωή και πρέπει να είναι ξεχωριστοί μετά θάνατο. Άρα η καύση γίνονταν ιδίως για σημαντικούς ή πολύ σημαντικούς ανθρώπους, ενώ για τους απλούς είχαν την συνήθη ταφή. 

Ας δούμε όμως πάλι την φράση του Erwin Rohde που συνεχίζει και λέει ότι η αποτέφρωση ερμηνεύθηκε «ως πνευματική επανάσταση». Γιατί την θεωρεί πνευματική επανάσταση ; 

Προφανώς επειδή δεν ακολουθεί την πεπατημένη και ξεκινά κάτι νέο πρωτόγνωρο, δηλαδή ένα νέο τρόπο, μια νέα πρακτική που λύνει ίσως κάποια προβλήματα που εντοπίσθηκαν ανά τους αιώνες. Ποια όμως είναι αυτά τα προβλήματα, ώστε να αναγκασθούν να κάνουν κάτι καινοφανές και επαναστατικό ; 

Προχωρώντας λίγο την φράση μας λέει : «με την οποία εξουδετερώθηκε η δύναμη του νεκρού», ποια δύναμη έχει ο νεκρός ; μήπως εννοεί το πνεύμα του ; Όχι κατηγορηματικά, διότι αυτό συμπεριλαμβάνεται στη συνέχεια της φράσης που είναι ξεχωριστή αρχίζει δε με ένα και. Έχει λοιπόν δύναμη ο νεκρός και μάλιστα αυτός που μόλις αποδήμησε ; Όταν όλες οι λειτουργίες του σώματος είναι νεκρές : Το ένδυμα, ή το όχημα ψυχής είναι ακίνητο χωρίς καμιά λειτουργία, πως όμως εξακολουθεί να έχει δύναμη και πρέπει να εξουδετερωθεί υποχρεωτικά ; 

Μία μόνον απάντηση είναι πειστική.

Η αποτροπή δημιουργίας αντιγράφων μέσω λήψης DNA.

Η σημερινή τεχνολογία δίνει λύση σε αυτό το θέμα. Μήπως λοιπόν υπήρχε και τότε παρόμοια τεχνολογία , ίσως και πιο αναπτυγμένη : Αυτή η θεώρηση μας δίνει απάντηση σε όλα τα ερωτήματα που θέσαμε από την αρχή. Εξηγεί, γιατί οι σημαντικοί εν ζωή επιλέγονται για αποτέφρωση. 

Εξηγούνται οι τεφροδόχοι, οι τελετουργίες, οι τιμές και ο σεβασμός που αποδίδουν οι ζώντες ιδιαίτερα σε αυτούς, Απαντά στο ερώτημα γιατί θεωρήθηκε επανάσταση και λύνει το πρόβλημα της δύναμης του νεκρού, την οποία δεν μπορεί πλέον να χρησιμοποιήσει, ούτε να εκμεταλλευτεί κανείς. 

Η φωτιά ήταν πάντα ένας από τους τρόπους εξαγνισμού, καθαριότητας, απολύμανσης, ακόμα και μέσον επεξεργασίας (μετάλλων). Η στάχτη του νεκρού, δεν μπορεί να αποτελέσει προϊόν ανασύνθεσης αντιγράφων του τεθνεώτος διότι δεν έχει τίποτα «ζωντανό» για χρήση. Η καύση κατάστρεψε ότι χρήσιμο μπορούσε να ληφθεί..

Και έτσι φθάνουμε στο τέλος της φράσης «και οι ψυχές εκδιώχθηκαν από τον κύκλο των ζώντων», ναι τώρα μπορούμε να είμαστε ήσυχοι ότι δεν θα χρησιμοποιηθούν για οποιαδήποτε λόγο από τους ζώντες τα οστά σημαντικών ανθρώπων, και έτσι μπορούν να «φύγουν» 100% από το γήινο πεδίο με ασφάλεια. Δεν είναι μια βολική θεωρία αυτή η ανάλυση. 


Μας δίνει λύσεις σε όλα τα ερωτήματα που τίθενται και εξηγούνται απορίες των αρχαιολόγων πειστικά. Πρέπει όμως να πειστούν και όσοι θα πουν ότι δεν υπήρχε τότε τέτοια τεχνολογία ανασύνθεσης μέσω DNA. 

Κατά καιρούς η επιστημονική κοινότητα έχει μείνει έκπληκτη με τα εργαλεία, την τεχνολογία, τις γνώσεις κλπ των αρχαίων. Συνήθης δε πρακτική να τα προσπερνά, διότι θεωρεί ότι η ακμή του πολιτισμού με την χρήση υψηλής τεχνολογίας είναι προνόμιο της σημερινής εποχής. 

Τι κι αν οι αρχαιολόγοι, έχουν βρει κρανία με λεπτές χειρουργικές επεμβάσεις, τι κι αν ο μηχανισμός των Αντικυθήρων αποτελεί ένα αίνιγμα και τόσα άλλα που δημιουργούν πονοκέφαλο στα μυαλά των σύγχρονων ερευνητών ;


ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΑΦΗΣ ΜΕ ΤΟ ΣΗΜΕΡΑ


Θεωρώ ότι χρήσιμο θα ήταν να δούμε τα κοινά σημεία των εθίμων τότε και τώρα. Έτσι τα συμπεράσματα που θα εξάγουμε θα μας δώσουν απαντήσεις σε ερωτήματα του τύπου : «γιατί συνηθίζεται αυτό» ;


Τα νεκροταφεία στα αρχαία χρόνια βρίσκονταν έξω από την πόλη, όπως και σήμερα. Στην αρχή ήταν δεξιά και αριστερά των δρόμων που οδηγούσαν εκτός πόλης και κατόπιν δημιουργήθηκε ειδικός χώρος το κοιμητήριο, ή νεκρόπολης. Εθεωρούντο δε ως ένας αρνητικός χώρος σε ενέργεια.


Ο νεκρός πλένεται και ντύνεται με καθαρά ρούχα. Το κεφάλι δένεται με ταινία, ώστε να μην ανοίγει η σιαγώνα. Κλείνει δηλαδή δια παντός η οδός τροφής – ενέργειας του θνητού σώματος, διότι πλέον δεν την χρειάζεται. Ακολουθεί η «πρόθεση» του νεκρού (έκθεση) για μία ημέρα. 

Την τρίτη ημέρα το πρωί γίνεται η εκφορά με άμαξα για τους πλούσιους και σε φορείο για τους απλούς. Ακολουθεί η κηδεία και τελειώνει με την ταφή, όπου γίνονται προσφορές. ακολουθεί το νεκρόδειπνο. Στην εποχή του Πλάτωνα «νοικιάζονται» μοιρολογίστρες από την Καρία. 

Ο Αχιλλέας δίνει εντολή στις Τρωαδίτισσες να θρηνήσουν τον Πάτροκλο. Οι Σπαρτιάτες εξανάγκαζαν τους ηττημένους Μεσσήνιους, να συμμετέχουν στο πένθος για το θάνατο του βασιλιά. 

Οι συγγενείς εξωτερικεύουν το πένθος κόβοντας τα μαλλιά τους (για να φύγει το μίασμα). Η φράση που λέμε σήμερα τόσο ελαφρά τη καρδία « άντε κουρέψου» στην πραγματικότητα είναι κατάρα. Είναι σαν να λέμε να έχεις θάνατο στο σπίτι, για να κουρευτείς ! ακόμη έριχναν στάχτη στο κεφάλι σε ένδειξη πένθους (στάχτη, νεκρό υλικό) και φορούσαν ενδύματα βρώμικα και σχισμένα. Το χάλκινο νόμισμα για τον περατάρη Χάρο είναι απαραίτητο. Η σημασία του ήταν σημαντική για τους αρχαίους, όμως με την πάροδο των αιώνων, χάθηκε η γνώση και θεωρήθηκε ως αντίτιμο «εισιτηρίου» για το πέρασμα στην άλλη όχθη.

 Ο χαλκός ήταν προστατευτικός στις άγνωστες δυνάμεις του Άδη όπου κατερχόταν η ψυχή. Μαζί στον τάφο τοποθετούν και κάποια χρηστικά αγαπημένα αντικείμενα του θανόντος. Κάποια από αυτά σπάζονται ηθελημένα, διότι θέλουν να υποδηλώσουν ότι δεν χρειάζονται πλέον. Τα δοχεία σπονδών είναι απαραίτητα, για χρήση σε συγκεκριμένες ημέρες μνημόσυνων τρίτα, ένατα, τρίμηνα, εννεάμηνα, ετήσια. Θυσίες ζώων γίνονται, ώστε το αίμα πηγής ζωής να δοθεί στον νεκρό που το στερείται. 

Επικήδειοι λόγοι, επιτύμβιοι αγώνες συνηθίζονται όταν ο νεκρός ήταν κάποιος επιφανής. Ο τάφος υποδηλώνεται με απελέκητο λίθο το λεγόμενο «σήμα». 

Τον 8ο αιώνα έχουμε επιτύμβιες στήλες με επιγράμματα, τις οποίες οι συγγενείς φροντίζουν να τις πλένουν, να τις αλείφουν με αρωματικές ουσίες και να τις τυλίγουν με ταινίες. Θεωρούν ότι το σήμα αντιπροσωπεύει τον νεκρό, διακηρύσσοντας στην αιωνιότητα την παρουσία του επί γης. 

Τέλος στα ετήσια Γεννέσια ή Νεκύσια, κάνουν προσφορές στους νεκρούς προγόνους. Τα Γεννέσια ήταν «εορτή», τα οποία προσφέρονταν κατά την γενέθλια ημέρα του νεκρού και τα Νεκύσια, την ημέρα του θανάτου. 

Την ημέρα της εορτής (τελετής) οι συγγενείς πήγαιναν στον τάφο του νεκρού και, εκτός των διαφόρων τελετουργιών, φρόντιζαν για την καλή κατάσταση του μνήματος.

ΑΡΓΙΚΕΡΑΥΝΟΣ ΕΠΟΙΗΣΕΝ 17/4/2011

ΠΗΓΗ